مقدمه ای بر ارائه مجدد فیلم های معماری

به درخواست دوست گرامی جناب آقای مطلق و به بهانه ارائه دوباره و متفاوت بخش دانلود فیلم معماری، و با توجه به این که بخش اعظمی از مخاطبان این سایت دانشجویان معماری هستند، به عنوان یک دانشجوی معماری کمی پیشکسوت  چند کلمه ای پراکنده به ذهنم رسید که با دوستان در میان می گذارم.

–         اولا بهترین راه درک یک اثر و در ادامه، نقد یک اثر و آموختن از آن مراجعه حضوری به آن اثر می باشد. و این بهترین راه یادگیری معماری است. حتما دوستان می دانند که بزرگان و نوابغی نظیر «رایت»، «لوکوربوزیه» و « آندو» از طریق سفرهای متعدد و دیدن آثار معماری از نزدیک چیزهایی آموختند که ممکن است در دانشکده های معماری نتوان آموخت. اما خوب بدیهی است این شرایط به راحتی مهیا نمی شود و در فقدان سفر، منابع شناختی ما عبارتند از عکس، فیلم و توصیفات و یا نقدهای کسانی که از نزدیک این آثار را تجربه کرده اند. هر کدام از این سه منبع اهمیت و جایگاه خود را داشته و مکمل یکدیگرند و رجوع به آنها لازم و ضروری است.

–          عکس به دلیل ایجاد مکث، فرصت تمرکز بر روی نکته یا نکاتی را فراهم می کند که ممکن است در حرکت به آنها توجه کافی نشود. اما از آنجا که برای ادراک معماری نیاز به حرکت داریم و اصولا تجربه معماری با عنصر زمان است که صورت می پذیرد، مزیت فیلم در همین نکته است اما در فیلم هم انتخاب زاویه دوربین و گرفتن سکانس ها، زمان یا زمان های مراجعه به اثر (چه فصلی، چه ساعتی از روز) همه به سلیقه کارگردان و تهیه کننده است (شاید هم با هدایت معمار پروژه) و مخاطب نقشی در انتخاب آنها نداشته. چه بسا عکس ها و فیلم ها تنها در جهت نشان دادن نقاط قوت کار باشد. البته گاهی هم فیلم هایی از بناهای مشهور یا معماران بزرگ وجود دارد که نقاط ضعف آنها یا مشکلات دوران بهره برداری ساختمان را نشان می دهند که دیدن آنها را نباید از دست داد. مثل فیلمی که از یکی از ویلاهای «رم کولهاس» دیدم که موقع بارندگی آب از درزهای مختلف به داخل ساختمان نفوذ می کرد و … . (احتمالا این فیلم را هم در برنامه دانلود بگذاریم). به هر حال طبیعی است که اکثر فیلم ها در جهت بیان نقاط قوت کارهای یک معمار تهیه می شوند و اشکالی هم ندارد چون ما می خواهیم از تجارب دیگران بیاموزیم و از هر فیلم چند نکته مثبت هم که یاد بگیریم مغتنم است…

–         هر وقت که سفرهای دانشجویی برای بازدید از بناهای تاریخی می رفتیم هیجان عجیبی داشتم که در فرصت محدود موجود، هر چند تا عکس که می توانم از زوایای مختلف بگیرم و بعد که از سفر بر می گشتیم تازه به کمک عکس ها بناها را می شناختم و فرصت تجربه مستقیم بنا با تمام حواس از دست می رفت. در چند سال اخیر به هر بنایی که می روم فارغ از دغدغه عکس و فیلم گرفتن، در اطراف و درون بنا حرکت می کنم و زوایای مختلف و جزئیات آن را به دقت نگاه می کنم و این تجربه را درونی می کنم و نکات خاصی را که کشف کرده ام با تصویر و یا فیلم ثبت می کنم؛ درست مثل وقتی که کتابی را می خوانم و نکات مهم آن را یادداشت می کنم یا علامت می زنم. حتما شما هم دیده اید بعضی کتاب می خوانند و زیر تمام جملات آن را خط کشیده اند!!! امروز که همه دوربین فیلمبرداریشان همراهشان است بعضی دانشجویان از دم در بنا دکمه فیلمبرداری را روشن می کنند و تا هنگام خروج خاموش نمی کنند و درک بنا را به بعدا و دیدن فیلم موکول می کنند. این رفتار را در جلسات سخنرانی و حتی کلاس های درس هم از طرف بعضی مخاطبین دیده ام! نمی خواهم بگویم اصلا بی فایده است ولی حیف است که آدم در بنایی حضور داشته باشد و بعد از طریق فیلم و عکس بخواهد نکاتی را برداشت کند که شاید بعدا دیگر آن فرصت و رغبت پیش نیاید. بارها پیش می آمد در بازدیدهای گروهی که زمان محدود بود به خاطر گرفتن عکس از برخی زوایا فرصت دیدن و تجربه کردن بخش هایی از بنا را از دست می دادم.

–         یادمه زمانی کتاب «شعر فضا» که مجموعه مقالاتی است در باب معماری و نظریات «آندو» را می خواندم. هنگامی که به یزد رفته بودم، در خانه ای قدیمی که بازسازی شده بود و هتل« لاله» نامگذاری شده بود سه تا حیاط مرکزی در سه اندازه متفاوت وجود داشت که هر سه را تجربه کردم؛  سه مقیاس کوچک، متوسط و بزرگ را با ابعاد بدنم سنجیدم و به حس های متفاوتی که در هر کدام تجربه کردم به دقت توجه کردم، تازه آنجا بود که بخشی از مطالب کتاب برایم جا افتاد.

–         صحبت هایم طولانی شد، بد نیست در این رابطه خاطره دوست عزیزم آقای «کاکی» از حضور «ماریو بوتا» در اصفهان را نقل کنم. او می گفت وقتی از سر در قیصریه به صحن میدان نقش جهان رسیدیم، « بوتا» برگشت و بخشی از مسیری را که آمده بود دوباره طی کرد و باز هم این کار را کرد و بعد گفته بود اینجا تجربه ای داشتم که برایم « نو»بود و می خواستم آن را درونی کنم و به ذهن بسپارم.

به هر حال رویکرد من در یادداشت هایی بر فیلم ها همان خط کشیدن زیر چند نکته از دید خودم هست با توجه به این که هیچکدام از این بناها را از نزدیک تجربه نکرده ام. من از دریچه دوربین کارگردان به آنها نگاه کرده و صحبت هایی که از طرف معمار یا راوی در فیلم گفته می شود را شنیده و احتمالا  با توجه به مطالعاتی که از برخی منابع مکتوب داشته ام سعی می کنم چند سطری را بنویسم تا به این بهانه زمینه ای فراهم شود تا سایر دوستان نیز نکاتی را که از فیلم فهمیده اند به اشتراک بگذارند و در مجموع از این مشارکت و تضارب آرا،  بهره بیشتری حاصل شود.