برای ضیافت سیزدهم : فرم و مفهوم آن در معماری

غالبا مقید بودم قبل از نوشتن در مورد موضوع ضیافتها مطالعه ای در آن زمینه انجام بدم تا نوشته ام در کنار دغدغه های شخصی ( که لازمه ضیافت و گپ و گفت است ) رنگ و بوی علمی هم داشته باشد و یا حداقل از موضوع پرت نباشم ( مثل ضیافت های شهرسازی ) روی همین حساب از چند ضیافت هم بازماندم منتها تفاوت مهم این ضیافت با قبلی ها این بود که فرم و عملکرد یا مفهوم فرم ، دغدغه کهنه هر معماری است . …

 مدتهاست جمله معروف سالیوان مبنی بر فرم تابع عملکرد است کنار گذاشته شده و خیلی از دانشجو های معماری می پرسند همچین جمله ای که نادرستی آن مبرهن است چرا؟ منتها من معتقدم نادرستی آن نه تنها مبرهن نیست بلکه در بازار حرفه ای کنونی ما تا حدود زیادی متداول هم هست. این موضوع در کشورهایی مثل ایران که هنوز به مرحله ای از شکم سیری نرسیده که موزه ای طراحی و اجرا شود که امکان نمایش آثار نداشته با شد (موزه آیزنمن) و کارفرما با دقت و وسواس ناظر بر عملکرد مشاور است مبادا یک متر از زمین با ارزشش هدر برود و معمار بیچاره هم غالبا در میان هزاران دغدغه گرفتار است.

 اقتصادی : طرح محدود به بودجه غالبا کم کارفرماست . اجرائی: طرح محدود به توانایی مجریان داخلی است .دستمزد: دستمزد محدود طرح را باید در زمان و با نیروی مشخصی به نقشه نزدیک کرد و ایده های بلندپروازانه به بودجه بالاتری نیاز دارد و مشکلات متعدد دیگر

بنابراین بازی با فرم ها آنگونه که هم پاسخگوی مناسب عملکرد باشد و هم دلخواه معمار ، در ایران ما شاید کمی سخت باشد .

اما در مورد مفهوم فرم : آیا فرمها حاوی مفاهیم خاص هستند؟ آیا لازم است برای طرح خاصی از فرم های خاصی بهره بگیریم ؟ اولی را تقریبا بله و دومی را معماران بر آن اتفاق نظر ندارند . در مورد مفاهیم شکی نیست که فرم هاا القا کننده احساس و بیان خاصی هستند . یک المان بلند ستون مانند ، یک نشانه است چه مذهبی باشد و چه نباشد ، ستون ها ، میل ها ، منارها نشانه هستند : نشانه ای از یک اتفاق .

خروج از مقیاس نشانه عظمت است بنابراین فضایی با عظمت بدون ارتفاعات بلند سقف ها وستون هایی رفیع که عظمت را بیشتر کنند کمتر شکل می گیرد . سقف کوتاه اگر القای جای راحت نکند بنوعی حقیر و بی مقدار است . رنگ خاکستری و سیاه در مصالح اگر کمی بی دقتی شود از نشان اقتدار منجر به بی روحی و ترس می شود . رنگ سفید آرامبخش و سبک و خنک است .

ریتم های منظم و یکنواخت القا کننده نظم، دقت و عمومیت می تواند باشد . مصالح و رنگ ها می تواند به کمک فرم بیاید ، آجر گرم و سنگ سرد است ، فرم های شکسته و مکعبی القای نظم می کند و فرمی که حرکتی نرم داشته باشد گاهی با ما مهربانتر است . من از این مطالب می خواهم نتیجه بگیرم که ماهر فرمی را بر تن هر عملکردی نمی توانیم بپوشانیم نه اینکه تابع عملکرد باشد ولی فرم صلب و بی منفذ و بلند و مرتفع برای بیمارستان مناسب نیست … فرم منحنی و دایره زیاد که باشد تا محل بازی یا مهدکودک یک دست رنگ شاد کم دارد. مناره و گنبد چون حالت نشانه ای دارند برای فضای عبادتگاهی خوبند حالا شما بیا لج کن و بگو من مدرنم . اگر جایگزین مناسبی نداری و قدرت طراحی کافی نداری خرق عادت نکردن بهترین راه است!

موزه می تواند متفاوت باشد ، دانشگاه می تواند تا حدودی ، کمتر از موزه البته

منتقدی می گفت خانه های ریچارد مه یر شکل موزه و موزه های او شکل خانه اند ! اینها از چه نشات می گیرد ؟ فرم یا عملکرد؟ بعید می دانم ساختمانهایی که من دیدم در عملکرد خود ناتوان باشند . مرکز گتی را به یکنفر نشان بدهی که کامل با آن آشنا نیست مثل من ، می گوید لابد مرکز فرهنگی است . چرا؟ به خاطر فرم .

اینکه فرم ها داری مفاهیم هستند شکی نیست و تمام تلاش معمار طراح باید درشناخت هرچه بهتر فرم و رنگ باشد و به کارگیری آنها برای عملکردهای گوناگون …

آیا یک بیمارستان باید” شکل” یک مرکز خرید باشد؟ آیا این به خاطر  عملکرد متفاوت آنهاست؟ آیا نمی توان یک بیمارستان را به شکل مرکز خرید طراحی کرد چون فرم تابع عملکرد است؟ فکر نمی کنم . این کار را می توان ولی نباید انجام داد چون فرم معنابخش یک عملکرد است .

این ذهنیت بنده است . دوست داشتم از اساتیدی مثل میرغلامی بشنوم نظرش را. در نهایت وقتی کار مراحل نهایی تهیه نقشه های اجرایی و هماهنگی و ترسیمهای برق و مکانیک و سازه و معماری مطرح می شود اگر خودت متولی کار باشی فرم و عملکرد را به فراموشی می سپاری و تلاش می کنی کار بی خطایی انجام دهی!